شخصیت هرکس شامل ویژگیهای فردی و الگوهای فکری، هیجانی، عاطفی و رفتاری اوست. ما با توجه به شناختی از این ویژگیها و الگوها پیدا میکنیم، اساس روابط خود را شکل میدهیم. در واقع شخصیت همان چیزی است که انسانها را برای یکدیگر قابلپیشبینی میکند و اجازه میدهد که دربارهی شکل و میزان ارتباطشان با دیگران تصمیم بگیرند. تمام علائق، عقاید و انتخابهای زندگی ما نیز بر پایهی شخصیتمان استوار هستند.
شخصیت چیست؟
اختلال شخصیت چیست؟
اختلالات شخصیت دستهای از بیماریهای روانی هستند که با الگوهای شخصیتی ناسازگار، نابهنجار و آسیبزننده مشخص میشوند. با این حال، برای اینکه یک رفتار را ناشی از اختلال بدانیم، باید توجه کنیم که این الگوها در روند زندگی عادی و روزمرهی فرد مشکل جدی ایجاد میکنند. منظور از زندگی روزمره، همهی جنبههای زندگی فردی، اجتماعی، تحصیلی و شغلی است. رفتارهایی که در نتیجهی این دسته از بیماریها بروز پیدا میکنند، از نظر جامعه و فرهنگی که فرد بیمار در آن زندگی میکند نابهنجار هستند. این رفتارها میتوانند به خود فرد یا اطرافیانش آسیب روانی یا حتی جسمی وارد کنند. تقریباً در تمام این اختلالات، فرد بیمار دچار رنج و پریشانی است اما این مسئله باعث نمیشود که الگوهایش را تغییر بدهد چون خشک بودن و انعطافناپذیری یکی از خصوصیتهای اصلی اختلالات شخصیت است. به عبارت دیگر، این بیماران نمیخواهند یا نمیتوانند که تغییر کنند. بههمین دلیل است که درمان اختلالات شخصیت همیشه نیاز به دانش یک متخصص سلامت روان دارد. در اغلب موارد درمان این بیماران ترکیبی از رواندرمانی و دارودرمانی است.
پیش از ادامهی بحث، باید اشاره کنیم که همهی انسانها ممکن است نشانههایی از اختلالات شخصیتی را در درجات مختلف تجربه کنند. ما زمانی از “اختلال” حرف میزنیم که این الگوها زندگی فرد را از حالت طبیعی خارج کرده باشند. بعضی از افراد این نشانهها را تا حد زیادی تجربه میکنند اما چون شدت آنها به اندازهی “اختلال” نیست آنها را بیمار نمیدانیم. در حالیکه این الگوها به زندگی آنها نیز مقداری آسیب را وارد میکنند. پس اگر هر گونه الگوی فکری، هیجانی، عاطفی و رفتاری، در هر سطحی در روند زندگی فرد و آسایش خودش و دیگران خلل وارد کند، فارغ از اختلال بودن یا نبودن آن الگو، مراجعه به رواندرمانگر ضروری است.
هر اختلال شخصیت چه خصوصیاتی دارد؟
انجمن روانپزشکی آمریکا ده اختلال شخصیت را در سه گروه طبقهبندی کردهاست. بیایید به ویژگیهای این گروهها و مهمترین ملاک هر اختلال نگاه کوتاهی بیاندازیم.
گروه دوم: اختلالات این گروه با احساساتی و دمدمی بودن فرد بیمار و یا الگوی رفتاری آسیبزننده، تکانهای و نمایشی مشخص میشوند:
- اختلال شخصیت ضداجتماعی: ویژگی اصلی این اختلال قانونشکنیهای جدی و بیتوجهی به حقوق دیگران، بدون احساس گناه و پشیمانی است. بسیاری از کسانی که مرتکب جرایم و جنایتهای متعدد و سنگین میشوند، داراری این اختلال هستند.
- اختلال شخصیت خودشیفته: افراد مبتلا به اختلال شخصیت خودشیفته نسبت به دیگران احساس برتری و خودبزرگبینی دارند. آنها همیشه خود را محق میدانند و با هیچکس همدلی ندارند. رابطه داشتن با چنین افرادی بسیار آسیبزننده است زیرا همیشه به دنبال منافع شخصی خودشان هستند.
- اختلال شخصیت مرزی: افراد دارای اختلال مرزی تصویر ثابت و روشنی از هویت خودشان در ذهن ندارند و رفتارهایشان تکانهای و غیرقابلپیشبینی است. روابط شکستخوردهی متعدد، احساس پوچی و آسیب زدن به خود (مانند بریدن دست و پا) از ویژگیهای دیگر این اختلال هستند.
- اختلال شخصیت نمایشی: طرز حرف زدن و رفتار این بیماران به چشم دیگران بسیار نمایشی، نامناسب و اغواگرانه است چون مدام در تلاشند که همهی توجهها را به سمت خود جلب کنند. آنها بیش از حد هیجانی هستند و نمیتوانند دلبستگی و روابط خود را به مدت طولانی حفظ کنند.
گروه اول: در این گروه اختلالاتی جای داده شدهاند که در آنها الگوهای فکری و رفتاری فرد بیمار از نظر دیگران عجیب و نامتعارف هستند:
- اختلال شخصیت پارانوئید: افراد مبتلا به اختلال پارانویید همیشه نسبت به دیگران و نیتهای آنها بدگمانند. آنها به رفتارهای دیگران با شک و بدبینی نگاه میکنند و به کسی اطمینان ندارند. این شک میتواند در انواع روابط یعنی عاطفی، خانوادگی، دوستانه و شغلی رخ بدهد.
- اختلال شخصیت اسکیزویید: در اختلال اسکیزویید بیمار هیچ علاقهای به دیگران و معاشرت با آنها ندارد. این مسئله چیزی متفاوت با خودبرتربینی و شدیدتر از انزواطلبی در افسردگی و درونگرایی است. در واقع، وجود انسانهای دیگر و قضاوت آنها برای بیمار مبتلا به اسکیزویید بیمعنی و بیاهمیت است.
- اختلال شخصیت اسکیزوتایپال: بیماران مبتلا این اختلال عقاید و باورهایی دارند که به نظر دیگران عجیب، خرافی و جادویی میرسند. تا حدی که حتی شیوهی حرف زدن و ظاهر این بیماران نیز با دیگران متفاوت است. گوشهگیری، انزوا و بیاعتمادی به دیگران نیز از خصوصیات دیگر اختلال شخصیت اسکیزوتایپال هستند.
گروه سوم: نقطهی اشتراک اختلالات این گروه، الگوهای رفتاری و هیجانی پر از اضطراب است. در واقع این اضطراب است که زندگی افراد مبتلا به این اختلالات را هدایت میکند:
- اختلال شخصیت دوریگزین: در اختلال شخصیت اجتنابی یا دوریگزین، فرد بهقدری نگران طرد و قضاوت شدن است که از افراد دیگر و معاشرت با آنها دوری میکند. این بیماران به دیگران و بودن با آنها علاقه دارند ولی نگرانی و اضطراب زیادشان باعث میشود که انزوا را انتخاب کنند.
- اختلال شخصیت وابسته: ویژگی بارز این اختلال، وابستگی روانی شدید بیمار به دیگران و ترس شدید از جدایی و استقلال است. این افراد عزتنفس پایینی دارند و همیشه به دنبال کسی هستند که بهجایشان تصمیم بگیرد و برایشان تعیین تکلیف کند. همین مسئله میتواند آنها را در معرض روابط پر از آسیب قرار دهد.
- اختلال شخصیت وسواسی_جبری: این اختلال چیزی متفاوت با بیماری وسواس است. افراد دارای اختلال شخصیت وسواسی-جبری بسیار کمالگرا و مقرراتی هستند و رفتار و عقاید بسیار خشک و انعطافناپذیر دارند. آنها به انجام کارها توسط دیگران اعتماد نمیکنند و نیاز دارند که خودش بر همهچیز کنترل و تسلط داشته باشد.
چرا بعضی از افراد دچار اختلالات شخصیت میشوند؟
مانند همهی بیماریهای روانی، اختلالات شخصیت هم میتوانند نتیجهی ترکیب پیچیدهی استعداد ژنتیکی، مشکل در عملکرد بعضی از مناطق مغزی و تأثیرات محیط باشند. مهمترین تأثیرات محیطیای که ممکن است منجر به بروز این اختلالات شوند، این چند عامل هستند: تجربهی غفلت یا سوءاستفادهی روانی، جسمی یا جنسی، شیوههای فرزندپروری نادرست، فقر اجتماعی-اقتصادی شدید و شرایط زندگی بسیار استرسزا.
مهاجرت چگونه ممکن است بر اختلال شخصیت اثر بگذارد؟
تمام انواع بیماریها و اختلالات روانی و شخصیتی تحتتأثیر استرس شدت پیدا میکنند. همهی افراد ممکن است همراه با مهاجرت و پس از آن، فشار روانی و استرس را تا حدی تجربه کنند. این استرس میتواند بیماریِ یک فرد دارای اختلال شخصیت را تشدید کند. از سوی دیگر، داشتن یک شبکهی حمایتی قوی، از عواملی است که در کنار رواندرمانی به بهبود بیماری کمک میکند. تنهایی و دور شدن از نزدیکانی که پیش از این از فرد بیمار حمایت میکردند، میتواند به پررنگ شدن علائم او دامن بزند.
در کنار اینها، شرایط پس از مهاجرت نیز برای مبتلایان به بعضی از انواع اختلالات شخصیت دشوارتر است. بهعنوان مثال، گفتیم که افراد دارای اختلال شخصیت مرزی از سردرگمی هویت رنج میبرند. قرار گرفتن در دنیای جدیدی که هویتها و سبکهای زندگی متفاوتی را معرفی میکند، یک فرد مبتلا به این اختلال را دچار سردرگمی بیشتری میکند. مثال دیگر افراد دارای اختلال شخصیت اجتنابی هستند که به دلیل ترس از انتقاد یا طرد شدن، از جامعه فاصله میگیرند. وورود به یک محیط ناشناس و ترس از تفاوتها، شرایط را برای آنها دشوارتر میسازد.
درون چگونه به شما کمک میکند؟
اختلالات شخصیت، در هر سطح و از هر دستهای که باشند، تأثیرات منفی زیادی بر تمام جنبههای زندگی فرد میگذارند. این اختلالات باعث آسیب به عملکرد تحصیلی، شغلی و اجتماعی فرد بیمار میشوند، روابط عاطفی او را از حالت سلامت خارج میکنند و برای خود و اطرافیانش رنج به همراه دارند. نکتهی مهم این است که تقریباً هیچیک از انواع اختلالات شخصیت بهخودی خود و بدون رواندرمانی بهبود نمییابند و با مرور زمان نیز شدت میگیرند. اغلب اختلالات شخصیت نیز با یک بیماری روانی دیگر مانند افسردگی و اضطراب همراه هستند و در این صورت، لازم است که این بیماریها هم هدف درمان قرار بگیرند.
روانشناسان بالینی ما در مرکز مشاورهی درون به بیماران دارای اختلال شخصیت کمک میکنند تا بتوانند الگوهای شخصیتی ناکارآمد خود را بشناسند. با شناختن و تغییر دادن این الگوها میتوان اثرات منفی آنها را بر زندگی کم کرد تا فرد تواناییهای بالقوهی خود را بالفعل کند و به رشد و آرامشی که دلخواه اوست برسد. در صورت نیاز به مصرف دارو نیز، روانپزشکان ما با تجویز داروی مناسب، علل زیستی و فیزیولوژیکی بیماری را کنترل میکنند. ما در درون همراه بیماران هستیم تا زندگی فردی و روابطشان با دیگران را به شکلی کارآمد تنظیم کنند و زندگی پس از مهاجرت خود را در مسیری سالم و لذتبخش پیش ببرند.